Τα υπέροχα Ψηφιδωτά της Πάφου

Από καιρό ήθελα να επισκεφτώ τα όμορφα ψηφιδωτά της Πάφου. Έτσι με αφορμή τα 65χρονα μου πήγαμε όλη η οικογένεια ένα τριήμερο στην πόλη αυτή που υπήρξε πρωτεύουσα της Κύπρου για 600 χρόνια, στην αρχαιότητα, και που η αρχαιολογική κληρονομιά της είναι τέτοια ώστε η UNESCO περιέλαβε ολόκληρη την πόλη στον Παγκόσμιο Κατάλογο Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Τα Ψηφιδωτά της Πάφου θεωρούνται από τα καλύτερα στην ανατολική Μεσόγειο. Ανακαλύφθηκαν το 1962, από ένα γεωργό.

Οι επαύλεις που βρίσκονται στην περιοχή, περιλαμβάνουν μερικά από τα πιο εντυπωσιακά και σημαντικά ψηφιδωτά μωσαϊκά της κυπριακής αρχαιολογίας και χρονολογούνται από τον 2ο έως τον 5ο αι. μ.Χ.

Τα περίτεχνα ψηφιδωτά δάπεδα τους, τα μοναδικά αυτά κομψοτεχνήματα, είναι φτιαγμένα με μικρούς κύβους από μάρμαρο, μικρές πέτρες και γυαλί, συνθέτοντας εκπληκτικές δημιουργίες με ζωντανά και ζωηρά χρώματα και αναπαριστούν σκηνές από την ελληνική μυθολογία, θεούς, ημίθεους και ζώα.

Η Οικία του Διονύσου, του Ορφέα, του Αιώνα, του Θησέα, πήραν τα ονόματά τους από τους αρχαιολόγους λόγω των μωσαϊκών που είναι αφιερωμένα σε αυτές τις κατοικίες.

ΨΗΦΙΔΩΤΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Η Έπαυλη του Διόνυσου

Το πιο εντυπωσιακό εύρημα που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα είναι η Οικία του Διονύσου, ένα πολυτελές κτίσμα 2.000 τετραγωνικών μέτρων με 40 δωμάτια που ανήκει στη ρωμαϊκή περίοδο.

Το ένα τέταρτο του κτίσματος (τα 556 τετραγωνικά μέτρα), καλύπτεται από τα εντυπωσιακά δάπεδα με όμορφα και πολλά χρώματα που απεικονίζουν μυθολογικά θέματα σε σχέση με το θεό του κρασιού, όπως «ο θρίαμβος του Διονύσου», πάνω σε άρμα που το σέρνουν δυο πάνθηρες με τη συνοδεία του Βάκχου και ακόλουθούς του,  καθώς και σκηνές όπου εικονίζονται ο Διόνυσος και η Ακμή, ο Ικάριος και οι βοσκοί, «Σκηνές τρύγου», σκηνές από κυνήγι, η προσωποποίηση των 4 εποχών.

Επίσης, υπάρχουν και θέματα όπως ένα παγώνι, ο έρωτας, «Φαίδρα και Ιππόλυτος», «Πύραμος και Θίσβη», «Ικάριος και Διόνυσος», «Ποσειδώνας και Αμυμώνη». Άλλα, πάλι, ψηφιδωτά έχουν γεωμετρική διακόσμηση, τετράφωνα, τρίγωνα, αστέρια και πολλά άλλα.

Θρίαμβος του Διόνυσου

Κατά την επιστροφή του από εκστρατεία στην Ινδία, ο θεός βρίσκεται καθισμένος σε άρμα, που σέρνουν πάνθηρες, στο κέντρο της σύνθεσης.

Αριστερά και δεξιά βρίσκεται η συνοδεία του που αποτελείται από σάτυρους μαινάδες, τον θεό Πάνα, που ήταν μισός άνθρωπος και μισός τράγος με κέρατα στο κεφάλι, και δυο Ινδούς σκλάβους, που ξεχωρίζουν από το σκούρο δέρμα τους.

Αριστερά και δεξιά του Θρίαμβου του Διόνυσου υπάρχουν δυο μορφές φαινομενικά αταίριαστες με τον υπόλοιπο πίνακα. Είναι οι Διόσκουροι, τα δίδυμα αδέλφια Κάστωρ και Πολυδεύκης, που γεννηθήκαν από ένα αυγό, μετά την ένωση της μητέρας τους Λήδας με τον Δία που είχε μεταμορφωθεί σε κύκνο. Από ένα δεύτερο αυγό γεννήθηκε η ωραία Ελένη της Τροίας. Στους Διόσκουρους αποδίδονταν προφυλακτικές και αποτρεπτικές ιδιότητες και θεωρείτο ότι έφερναν τύχη, γι’ αυτό και τοποθετηθήκαν εδώ. Πύραμος και Θίσβη

Ο Πύραμος και η Θίσβη ήταν δύο νέεοι που ζούσαν στη Βαβυλώνα και ήταν γείτονες. Επειδή οι οικογένειες τους ήταν αντίπαλες, κρατούσαν την αγάπη που τους ένωνε κρυφή. Ένα βράδυ είχαν συμφωνήσει να συναντηθούν κάτω από μια μουριά, κοντά σε μια πηγή. Η Θίσβη έφτασε εκεί πρώτη έχοντας κρυμμένο το πρόσωπο της με ένα πέπλο και ενώ περίμενε, εμφανίστηκε μια λέαινα, με το στόμα γεμάτο αίματα, αφού μόλις είχε κατασπαράξει κάποιο ζώο. Τρομαγμένη η Θίσβη έτρεξε να κρυφτεί σε μια σπηλιά εκεί κοντά, όμως στη βιασύνη της, της έπεσε το πέπλο που κρατούσε. Η λέαινα άρπαξε το πέπλο και το ξέσχισε γεμίζοντας το αίματα. Φθάνοντας ο Πύραμος, και βλέποντας το άγριο ζώο και το ματωμένο πέπλο της αγαπημένης του, πιστεύει ότι η Θίσβη είναι νεκρή και απελπισμένος καρφώνει ένα μαχαίρι στο πλευρό του. Όταν η Θίσβη επιστρέφει και βλέπει τον Πύραμο νεκρό, μη αντέχοντας τον πόνο παίρνει το μαχαίρι του και ακολουθεί τον αγαπημένο της στον θάνατο. Στο ψηφιδωτό αυτό η Θίσβη παριστάνεται όρθια, ενώ ο Πύραμος παρουσιάζεται ξαπλωμένος. Στο κέντρο βρίσκεται η λέαινα, έχοντας στο στόμα, το πέπλο της Θίσβης. Πάνω από τους δυο νέους, υπάρχουν τα ονόματα τους στα ελληνικά. 

Σκύλλα

Η Σκύλλα, γνωστή και από την Οδύσσεια, ήταν ένα τέρας συνδιασμός γυναίκας, σκυλιού και ψαριού. Δεν ήταν πάντα τέρας αλλά μια όμορφη γυναίκα, την οποία ερωτεύτηκε ο Γλαύκος, ένας όμορφος νέος. Εκείνη όμως δεν ανταποκρινόταν στα αισθήματα του. Γι’ αυτό ο Γλαύκος ζήτησε τη βοήθεια της μάγισσας Κίρκης, που όμως ήταν η ίδια ερωτευμένη μαζί του. Έτσι, αντί να τον 

βοηθήσει, τυφλωμένη από ζήλια, έριξε μαγικά βότανα στον κόλπο όπου κολυμπούσε η νεαρή κοπέλα. Όταν η Σκύλλα μπήκε στο νερό μεταμορφώθηκε σε ένα τέρας, που έμεινε στα νερά για πάντα, βυθίζοντας τα καράβια που περνούσαν.

Νάρκισσος

Ο Νάρκισσος είναι το πρώτο ψηφιδωτό της ρωμαϊκής κατοικίας. Σ’ αυτό απεικονίζεται ο Νάρκισσος, γιος του ποταμού Κιφησσού και της νύφης Λειριώπης, που ήταν τόσο ωραίος, ώστε πολλά αγόρια και κορίτσια τον ερωτεύτηκαν. Ο Νάρκισσος, όμως, ήταν πολύ περήφανος για να ανταποκριθεί στα αισθήματα των άλλων. Μια μέρα, ενώ κυνηγούσε, τον είδε η νύφη Ηχώ και τον ερωτεύτηκε παράφορα. Αυτός όμως δεν ανταποκρίθηκε στα αισθήματα της. Αυτή, απελπισμένη από την απόρριψη, κρύφτηκε στα βουνά και στα δάση, αδυνατίζοντας όλο και πιο πολύ μέχρι που χάθηκε εντελώς και απέμεινε μόνο η φωνή της. Γι’ αυτό την Ηχώ την ακούνε όλοι αλλά κανείς δεν τη 

βλέπει. Οι θεοί για να τιμωρήσουν τον Νάρκισσο, που προκάλεσε τόσο μεγάλη δυστυχία, τον

καταράστηκαν να τιμωρηθεί με τον ίδιο τρόπο. Έτσι μια μέρα που ο Νάρκισσος καθόταν στην όχθη μιας λίμνης είδε την αντανάκλαση του στα νερά και ερωτεύθηκε τον ίδιο του τον εαυτό. Απελπισμένος από τα αισθήματα αυτά έσβησε και χάθηκε από αγάπη. Οι θεοί όμως τον λυπήθηκαν και τον μεταμόρφωσαν σ’ ένα λουλούδι , που φυτρώνει κοντά στο νερό, τον νάρκισσο. Στον πίνακα αυτό o Νάρκισσος θαυμάζει τον εαυτό του στα νερά της λίμνης. Μέρος του ψηφιδωτού αυτού καταστράφηκε κατά την ισοπέδωση και έτσι μεγάλο μέρος του γεωμετρικού διάκοσμου είναι σύγχρονο. 

Οι τέσσερις εποχές

Το ψηφιδωτό των τεσσάρων εποχών εφ' όσον ήταν αρκετά κατεστραμμένο και έχει αποκατασταθεί. Αποτελείται από πέντε πίνακες, ένα σε κάθε γωνία και ένα στο κέντρο. Σε αυτούς βρίσκονται προσωποποιημένες οι τέσσερις εποχες. Πάνω αριστερά βρίσκεται το Καλοκαίρι, στεφανωμένο με στάχια και δρεπάνι στο χέρι, ενώ πάνω δεξιά βρίσκεται η Άνοιξη στεφανωμένη με λουλούδια κρατώντας ποιμενικό ραβδί. Κάτω αριστερά παριστάνεται ο Χειμώνας σαν ηλικιωμένος άντρας με γκρίζα μαλλιά και γέννια και κάτω δεξιά απεικονίζεται το Φθινόπωρο που κρατεί ένα βατοκόπτη και είναι στεφανωμένο με φύλλα. Στο κέντρο υπάρχει μια μορφή που πιθανόν να απεικονίζει την προσωποποίηση του Χρόνου. Όλοι οι πίνακες είναι πλαισιωμένοι με ταινία από κύβους σε προοπτική και στο εξωτερικό πλαίσιο υπάρχουν δυο πινακίδες με την επιγραφή "ΧΑΙΡΕΙ" στη μια και στην άλλη "ΚΑΙ ΣΥ". Αυτού του είδους οι επιγραφές υπήρχαν συνήθως στην είσοδο των οικιών, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εδώ ήταν και η είσοδος της κατοικίας. 

Διόνυσος και Ικάριος

Ο Ικάριος ήταν Αθηναίος περιβολάρης και φιλοξένησε τον Διόνυσο όταν αυτός επισκέφθηκε την Αθήνα. Ο θεός για να τον ανταμείψει για την φιλοξενία του, δίδαξε στον Ικάριο τον τρόπο καλλιέργειας του αμπελιού και παραγωγής κρασιού από τον καρπό του, μαθαίνοντας έτσι για πρώτη φορά την αμπελουργία στους ανθρώπους. Τον προειδοποίησε όμως να είναι προσεκτικός με το κρασί του. Ο Ικάριος ξέχασε την συμβουλή του θεού και ενώ κουβαλούσε την πρώτη του σοδειά , έδωσε σε δυο βοσκούς που συνάντησε στο δρόμο να πιουν κρασί. Εκείνοι μέθυσαν και πιστεύοντας ότι τους δηλητηρίασε, τον σκότωσαν. Στη σκηνή που παρουσιάζεται εδώ, βλέπουμε στα αριστερά τον θεό Διόνυσο με τη νύμφη Ακμή, στεφανωμένους με φύλλα αμπελιού, να πίνουν κρασί. Στο κέντρο παριστάνεται ο Ικάριος και πίσω του τα βόδια με το αμάξι φορτωμένο με ασκιά γεμάτα κρασί. Στα δεξιά βρίσκονται οι βοσκοί, μεθυσμένοι από το κρασί που έχουν πιει.

Ποσειδώνας και Αμυμώνη

Η Αμυμώνη ήταν μια από τις πενήντα κόρες του βασιλιά Δαναού στην Πελοπόννησο. Κάποτε στέρεψαν όλες οι πηγές στην Αργολίδα και ο βασιλιάς Δαναός έστειλε τις κόρες του να ψάξουν 

για νερό. Η Αμυμώνη στον δρόμο της συνάντησε ένα σάτυρο ο οποίος προσπάθησε να τη βιάσει. Τη βοήθησε όμως ο Ποσειδώνας, ο θεός των υδάτων και γοητευμένος από την ομορφιά της, της αποκάλυψε την πηγή της Λέρνας, δίνοντας έτσι τέλος στην ξηρασία. Στο ψηφιδωτό βλέπουμε τον Ποσειδώνα με την τρίαινα στα χέρια να προχωρεί προς την Αμυμώνη. Στο κέντρο ένας έρωτας κρατάει ορθογώνια ομπρέλα στο ένα χέρι και πυρσό στο άλλο, ενώ μια μεταλλική υδρία στο κέντρο συμβολίζει το νερό. 

Απόλλωνας και Δάφνη

Η Δάφνη ήταν μια νύμφη, κόρη του ποταμού Πηνειού, που ορκίστηκε αιώνια αγνότητα. Ο θεός Απόλλωνας όμως την ερωτεύτηκε και αφού δεν κατάφερε να την κάνει να υποκύψει με τη θέληση της, την κυνήγησε. Η Δάφνη απελπισμένη ζήτησε βοήθεια από τον πατέρα της και αμέσως τα πόδια της ρίζωσαν στο χώμα, το κορμί της μεταμορφώθηκε σε κορμό και τα μαλλιά και τα χέρια της έγιναν κλαδιά και φύλλα. Μεταμορφώθηκε έτσι σε δέντρο, το οποίο παρέμεινε το αγαπημένο δέντρο του θεού Απόλλωνα. Εδώ βλέπουμε τη σκηνή, όπου η Δάφνη μεταμορφώνεται σε δέντρο. Δίπλα της 

παριστάνεται ξαπλωμένος ο ποταμός Πηνειός και στα δεξιά ο Απόλλωνας με το τόξο στο χέρι να την παρακολουθεί ξαφνιασμένος. 

Ιππόλυτος και Φαίδρα

Η Φαίδρα ήταν η δεύτερη σύζυγος του βασιλιά της Αθήνας, Θησέα, ενώ ο Ιππόλυτος ήταν ο γιος που απέκτησε από την πρώτη του σύζυγο, την Αντιόπη. Η Φαίδρα ερωτεύτηκε τον Ιππόλυτο και μια μέρα, ενώ ο Θησέας απουσίαζε, έστειλε στον πρώτο ένα γράμμα, όπου του εξομολογείτο τον έρωτά της. Ο Ιππόλυτος, δεν ανταποκρίθηκε στο αίσθημα της και εκείνη φοβούμενη τις συνέπειες της πράξης της, όταν ο Θησέας επέστρεψε πίσω, κατηγόρησε τον Ιππόλυτο για αυτό που είχε κάνει η ίδια, ότι δηλαδή της έστειλε ένα γράμμα όπου της εξομολογείτο τον έρωτα του. Οργισμένος ο Θησέας ζήτησε από τον Θεό Ποσειδώνα να τιμωρήσει τον γιο του και αυτός έστειλε ένα άγριο ταύρο που τρόμαξε τα αλόγα του Ιππόλυτου ρίχνοντας τον κάτω και σκοτώνοντας τον. Μετά τον θάνατο του Ιππόλυτου, βασανισμένη από τύψεις, η Φαίδρα αυτοκτόνησε. Στη σκηνή που βλέπουμε εδώ παρουσιάζεται η Φαίδρα καθισμένη, ενώ ο Ιππόλυτος έχει στο χέρι το γράμμα που του έστειλε και φαίνεται αμήχανος. Ένας Έρωτας, στο μέρος της Φαίδρας, κρατάει ένα αναμμένο πυρσό, συμβολίζοντας το πάθος που καίει στην καρδιά της. Ο Έρωτας βρίσκεται μόνο στην πλευρά της Φαίδρας, δείχνοντας έτσι ότι τα αισθήματα δεν ήταν αμοιβαία. 

Δίας και Γανυμήδης

Παρουσιάζει τη στιγμή που ο Δίας, μεταμορφωμένος σε αετό, αρπάζει τον νεαρό Γανυμήδη και τον σηκώνει στον ουρανό. Ο Γανυμήδης ήταν ένας βοσκός στην Τροία, που θεωρείτο ο ωραιότερος των θνητών. Έτσι, ο Δίας αποφάσισε να τον αρπάξει και να τον μεταφέρει στον Όλυμπο, όπου και τον μετέτρεψε σε οινοχόο των θεών. 

Η Έπαυλη του Ορφέα

Η Έπαυλη του Ορφέα χρονολογείται στο τέλος του 2ου-αρχές του 3ουαιώνα μ.Χ. και καλύπτεται από εντυπωσιακά και σημαντικά ψηφιδωτά στα οποία εικονίζονται μυθολογικές σκηνές, με το σπουδαιότερο και μεγαλύτερο να αναπαριστά τον μουσικό Ορφέα να παίζει μουσική με τη λύρα του ανάμεσα από άγρια ​​θηρία, εξ ου και η ονομασία του. Μάλιστα, από αυτό το ψηφιδωτό σώζεται επιγραφή όπου αναγράφεται το όνομα του καλλιτέχνη.  Άλλα ψηφιδωτά της Οικίας του Ορφέα απεικονίζουν τη μάχη του Ηρακλή με το λιοντάρι της Νεμέας και μια μαχητική Αμαζόνα με το άλογό της.

Η Έπαυλη του Θησέα

Η Έπαυλη του Θησέα κτίστηκε στο δεύτερο μισό του 2ου αι. μ.Χ πάνω στα ερείπια παλαιότερων οικιών της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, και κατοικήθηκε μέχρι τον 7ο αι. μ.Χ. Λόγω των μεγάλων διαστάσεών της (περιελάμβανε πάνω από 100 δωμάτια), θεωρείται ότι ήταν η οικία του ρωμαίου ανθύπατου. Πολλά δωμάτια, καθώς και οι τρεις στοές γύρω από το κεντρικό αίθριο, καλύπτονται με ψηφιδωτά δάπεδα. Τρία δωμάτια στη νότια πτέρυγα του κτηρίου φέρουν ψηφιδωτά δάπεδα που ανήκουν όμως σε τρεις διαφορετικές φάσεις. Το αρχαιότερο, που χρονολογείται στο τέλος του 3ου αι. ή τις αρχές του 4ου αι. απεικονίζει το Θησέα να παλεύει με το Μινώταυρο μέσα στο Λαβύρινθο. Στο ψηφιδωτό αυτό είναι εμφανείς οι μεταγενέστερες επιδιορθώσεις που έγιναν πιθανώς μετά τους σεισμούς των μέσων του 4ου αι. Στα τέλη του 4ου αι. χρονολογείται ένα ψηφιδωτό δάπεδο που παρουσιάζει τον Ποσειδώνα και την Αμφιτρίτη. Τέλος, στις αρχές του 5ου αι. ένα καινούργιο ψηφιδωτό προστέθηκε στην κύρια αίθουσα της έπαυλης, το οποίο απεικονίζει το πρώτο λουτρό του νεογέννητου Αχιλλέα.

Η Έπαυλη του Αιώνα

Μόνο ένα τμήμα της οικίας αυτής έχει ανασκαφεί μέχρι στιγμής. Στο δάπεδο της αψιδωτής αίθουσας υποδοχής βρίσκεται το πλέον θεαματικό ψηφιδωτό της Πάφου, που χρονολογείται στο πρώτο μισό του 4ου αι. μ.Χ. Το αρίστης ποιότητας ψηφιδωτό περιλαμβάνει πέντε πίνακες που απεικονίζουν με την σειρά το νεογέννητο Διόνυσο, τη Λήδα και τον Κύκνο, το διαγωνισμό ομορφιάς μεταξύ της Κασσιόπειας και των Νηρηιδών, τον Απόλλωνα και το Μαρσύα και, τέλος, το θρίαμβο του Διονύσου.